Turcademy

Kurtuluş Savaşı'nın Hakanı Yahya Galip Bey

ISSN: 9786055010218 2019 Literature Abdurrahman Kaplan Astana Yayınları

Ankara; Anadolu topraklarının tam ortasında bulunur ve tüm bölgeyi kontrol eder. Ankara tarih boyunca stratejik önemini korumuştur. Ankara’ya sahip olan devletler Anadolu’ya genelde hakim olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine giren Ankara, zaman zaman Anadolu’nun önemli merkezidir. Ankara Osmanlı Devleti’nin yükselme döneminde sosyal, ekonomik, ulaşım, haberleşme, eğitim açısından bölgedeki diğer illere nazaran iyi durumdadır. Fakat Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde buhranlı günlerin yaşanması ve toprak kaybıyla zayıflama dönemi başlar. Haliyle Ankara’daki bütün yapı da bundan etkilenir ve gerileme başlar. Yüzyıllardır Türkler ve Avrupalı devletleri arasında süregelen çekişmeyi Türkler, I. Dünya Savaşı’yla kaybeder. Avrupalıların amacı Türkleri Anadolu’dan çıkarmaktır. I. Dünya Savaşı’nı kaybeden Osmanlı Devleti Mondros Mütarekesi’ni 30 Ekim 1918’de imzalayarak Anadolu’nun İtilaf Devletleri tarafından işgâl edilmesine sebep olur. Stratejik öneme sahip bir yerde, Ankara Defterdarlığı yapan Yahya Galip Bey Ankara’da Milli Mücadeleyi benimseyerek, o dönem Ankara Valisi olan Muhittin Paşa’nın Milli Mücadele karşıtı faaliyetlerini engeller ve tutuklanmasında rol alır. Daha sonra Yahya Galip Bey, Mustafa Kemal Paşa ile irtibatlı olarak Vali Vekilliğini üstlenir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin son döneminde Ankara Defterdarı ve Vali Vekili iken, Milli Mücadele’ye katılıp vatan ve millet uğrunda büyük çabalar harcayan tarihe mal olmuş bir şahıs olmasına rağmen bugün adeta unutulan Yahya Galip Bey’in hayatını, hizmetlerini, faaliyetlerini ve bilinmeyen yönlerinin hatırlanmasını amaçlandı. Bu konuda araştırma yaparken Yahya Galip Bey’in hatıralarını yazdığına veya bir arşive belge verdiğine dair bir bilgiye ulaşılmadı.Kitap, giriş ve dokuz bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Milli Mücadele Dönemini oluşturan süreç ve şartlar hakkında bilgi sunulmuştur. I. Bölümde; konunun geçtiği yer olan Ankara adının tarihteki anlamları, ilk çağlarda Ankara, Selçukludan Osmanlı’ya kadar Ankara’nın tarihi kısaca anlatılmıştır.II. Bölümde; Osmanlı Devleti Dönemi Ankara’nın idari yapısı, ekonomisi, gelir kaynakları, ticaret, kara ve demiryolları, eğitim ve öğretim durumu ve nüfus yapısı kısaca ele alınmıştır. III. Bölümde; Yahya Galip Bey’in Defterdar ve Vali Vekilliği yaptığı Osmanlı Devleti’nde Defterdarlık, Divanı Muhasebat (Sayıştay) Ankara Valiliği, Valilik konağının tarihi ve Ankara Defterdarları ele alınmıştır. IV. Bölümde; Yahya galip Bey’in Milli Mücadele öncesi hayatı, Tokat, Muş, Bitlis, Halep, Kastamonu ve Ankara’daki görevleri ve Yahya Galip Bey’in Milli Mücadele Dönemi ve sonrası hayatı şahsî dosyasındaki belgeler incelenerek anlatılmıştır. V. Bölümde; Yahya Galip Bey’in Ankara’da Milli Mücadele başlarken faaliyetleri, Milli Mücadele’de Ankara’nın Stratejik önemi, milli faaliyetler, Yahya Galip Bey ve Ali Fuat Paşa işbirliği, mitingler, Kuva-yı Milliye, gönüllü birliklerin kurulması, İstanbul Hükümeti’yle irtibatın kesilmesi, telgrafhanenin önemi, Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın tutumu, Mustafa Kemal Paşa ile ilk irtibat, Yahya Galip Bey’in Vali Vekili olması, halk tarafından "Hakan” denmesi gün ışığına çıkarılmıştır. VI. Bölümde; Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Yahya Galip Bey’in Vali Vekilliği çalışmaları, Ankara’nın Milli Merkez oluşu, Heyet-i Temsilliye’nin Ankara’da Yahya Galip Bey tarafından karşılanması, Heyet-i Temsilliye’nin karşılanması yıl dönümü kutlamaları, yardımlar, Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin çıkarılmasında Yahya Galip Bey’in desteği, Yahya Galip Bey’in Padişah Vahdettin’le görüşmesi, Milli birliğin sağlanması, Yahya Galip Bey’in Vali Vekilliği döneminde Milli Mücadeleye hizmetleri tarihi belgelerden incelenerek aktarılmıştır. VII. Bölümde; Büyük Millet Meclisi’nin açılması, Yahya Galip Bey’in Ankara Valiliğine atanması, isyanlara etki eden dış ve iç nedenler, Yozgat İsyanında Yahya Galip Bey, Yozgat isyanının nedenleri, isyanı bastırma hazırlığı, Ethem Bey’in rolü, Yahya galip Bey’i Divan-ı Harbe verme çabası, Ethem Bey’in gizli emelleri, Ali Fuat Paşa’nın Çerkez Ethem’le ilgili düşünceleri, iktidar kavgası, Yahya Galip Bey’in Valilik görevinden azli belgelerden ilk kez incelenerek ayrıntılarıyla gün ışığına çıkarılmıştır. VIII. Bölümde; Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarında Yahya Galip Bey’in, Birinci dönemde; Yunan mezalimi, Muallimin ve talebenin askerlikten tecili, Teşkilatı Esasiye kanunu, 1920 senesi bütçesi, Harekât-ı harbiye, Tiflis ve Bakü sefareti, Ziraat bankası memurları, Londra’ya gönderilecek heyet, Nakliye kanunu, Matbuat ve istihbarat müdürlüğü bütçesi, 1921 senesi bütçesi, Tedrisat kanunu, Avrupa’ya gidecek heyet, Düşman istilasından kurtulan yerlerin durumu, Rus altınlarının değeri, Âşar vergisi, Harcamalar kanunu, Hacıbektaş Şeyhi Hasan Efendi, Yunan mezalimi, Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti bütçesi, Hilal-i Ahmer’in yardımları Yunanlıların İzmir’de yaptıkları mezalimler, Mustafa Kemal Paşa’nın törenle karşılanması, Osmanlı Devleti’nin sonlanması, Sulh Heyeti’nin masrafları, İşgâl bölgeleri, Nisâb-ı Müzakere kanunu, Açlıktan ölen memurun basındaki yankıları, Müdafaa-i Milliye bütçesi, Şeyh Servet Efendi ve Kominizim, Londra konferansı ve gidecek heyet, İngilizlerin azınlık politikaları, Mudanya konferansı görüşmelerinin ihanet ve cinayetleri, Lozan’da Türk heyetinin çalışmaları ve iktisadi politikaları, Trabzon mebusu Ali Şükrü Bey cinayetinin görüşülmesindeki konuşmaları ve önergeleri zabıt ceridelerinden incelenerek özetleri sunulmuştur. İkinci dönemde; İstanbul’a giden Türkiye Büyük Millet Meclisi heyeti Makedonya ve Batı Trakya’da İslâmlara yapılan zulüm, İslâm alemi matbuat-ı, Halifeliğin kaldırılması ve Hanedanın yurt dışına çıkarılması, Köy kanunu, Ardahan mebusu Halid Paşa cinayeti, Diyanet İşleri Reisliği bütçesi, Müdafaa-i Milliye bütçesi, Ermenilerin İstanbul’a dönmesi konularındaki görüşleri anlatılmıştır. Üçüncü dönemde; Menemen olayına karşı, göstermiş olduğu sert tepkisi özetle aktarılmıştır. Yahya Galip Bey bu dönemde Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçe komisyonunda çalıştığı için görüşmelere az katılmıştır. Dördüncü dönemde; Tayinat ve yem kanunu, Siyasi mülteciler, Türkiye Yugoslavya Antantı konularında görüşleri kısaca ele alınmıştır. Beşinci dönemde; Montrö antlaşması, Gelir ve gider vergi kanunu üzerinde konuşmaları dile getirilmiştir. Altıncı dönemde; Devlet sermayesi kanunu, Köylüden alınan salma kanunu hakkında önerge ve konuşmaları tüm detaylarıyla incelenmiş ve siz değerli okuyuculara özetle sunulmuştur.IX. Bölümde; Yahya Galip Bey (Kargı)’nın Mustafa Kemal Atatürk’le ilişkileri ve anıları, İsmet İnönü’yle ilişkileri, emekli oluşu, vefatı ve refikası Şerife Zehra Hanım’ın İsmet İnönü’ye yazdığı mektup gibi konuları ele alınmıştır.Yahya Galip (Kargı) Bey ile ilgili yapılan araştırmalarda, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Arşivi, Maliye Bakanlığı Arşivi, Sayıştay Arşivi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, gazeteler, dergiler, hatıralar, araştırma eserleri, makaleler, Ankara Valiliği, Ankara İl Defterdarlığı, Milli Kütüphane Arşivi’nde inceleme yapılıp elde edilen belgelerden yararlanılarak siz kıymetli okuyuculara hizmet olarak sunulmuştur.Yapılan araştırmalar sonunda arşivlerden elde edilen dokümanların aslı ve fotokopileri ilgili yerlerden izin alınarak belge olarak kullanılmıştır. Ayrıca Yahya Galip (Kargı) Bey ile ilgili fotoğrafların bazıları anılan arşivlerden temin edilmiştir. Kitabın kapağında kullanılan fotoğraflar ise, Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivinden temin edilmiştir.