Balkanlarda Yaşayan Türk Azınlıkları Ve Türkçeye Yönelik

Son yıllarda Türkiye’de Balkanlar üzerine yapılan bilimsel araştırmalarda bir artış kaydedilmiş olsa da, bunların önemli bir kısmının Osmanlı dönemi Balkan tarihi ile ilgili çalışmalar olduğu görülmektedir. Bunların ise ağırlıklı olarak Balkanlar’da Osmanlı mirası üzerine olduğunu söylemeye gerek yoktur. Balkanlar konusunu siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler nokta-ı nazarından ele alan çalışmalar oldukça azdır. Diğer yandan Avrupa yazınında Balkanlar’da yaşayan azınlıklarla ilgili bilimsel yayınlar bir hayli fazladır. Ancak bu araştırmalar Balkan Türklüğü ve onların sorunlarıyla ilgili çalışmalar değildir. Türkiye’de ise bu alanda yapılan çalışmaların oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Özellikle "Balkan ülkelerinde uygulanan Türkçe politikaları” şimdiye kadar kapsamlı bilimsel çalışmalara konu olmamıştır. Balkanlar’da Türk azınlığı ve Türkler konusunu Türkçe dil politikaları açısından çözümleyen ve alanında bir ilk olma özelliğine sahip olan bu çalışmanın amacı, tarihsel süreç içerisinde Balkan ülkelerinde (Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Moldova, Makedonya, Kosova, Karadağ, Sırbistan, Bosna-Hersek ve Arnavutluk) Türkçenin kamusal alanda kullanılmasını ve eğitim dili ol(a)ma(ma) durumunu ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktır. Konu bütünlüğünü sağlayabilmek için derlemede yer alan bölümler, editör tarafından verilen yol haritasına göre oluşturulmuştur. Buna göre, ilkin söz konusu ülkelerde yaşayan Türklerin nüfusu, nüfusun zaman içindeki değişimi ortaya konularak diğer etnik gruplarla karşılaştırmalı olarak verilmiştir. İkinci olarak Türkçenin kamusal alanda kullanılmasını etkileyen anayasal çerçeve (ikili anlaşmalar, dil yasaları, otonomi vb.) tarihsel (retrospektif) bir bakış açısıyla aydınlatılmaya çalışılmıştır. Böylelikle okuyucunun geçmişten günümüze yaşanan bu süreci açık ve net bir şekilde anlayabilmesi sağlanmıştır. Bu bağlamda özellikle Bulgaristan ve Kosova örneklerinde olduğu gibi Türkçenin kamusal alanda kullanılmasının önünde yasalardan ve uygulamalardan kaynaklanan engeller olup olmadığı üzerinde durulmuştur. Ayrıca söz konusu ülkelerde dil politikalarının hangi yönde (tek dillilik, iki dillilik ve çok dillilik) geliştiği mercek altına BALKANLAR’DA YAŞAYAN TÜRK AZINLIKLARI VE TÜRKÇEYE YÖNELIK DIL POLITIKALARI VIII alınmıştır. Her şeyden önce Yugoslavya’nın dağılmasından sonra ortaya çıkan bağımsız ülkelerde Türklerin durumunun ve Türkçe dil politikalarının nasıl şekillendiği sorusunun cevabı aranmıştır. Bu bağlamda bu etkilenmenin olumsuz yönde mi yoksa olumlu yönde mi olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır? Ayrıca meydana gelen değişikliklerin hangi şartlar altında cereyan ettiği tartışılmıştır. Bir diğer aşamada söz konusu ülkelerde Türkçenin eğitim dili olarak kabul edilip edilmediği mercek altına alınmıştır. Bu çerçevede ise eğitim kurumlarında Türkçenin sadece bir ders kapsamında öğretilen bir dil mi yoksa gerçek manada bir eğitim dili olup olmadığının cevabı aranmıştır. Bu dil eğitim dili statüsünü kazandığı ülkelerde tam anlamıyla kamusal alanda kullanılmakta mıdır? Sorusuna ayrı bir önem atfedilmektedir. Eğitim konusunun haricinde Türkçe matbuat, süreli yayınlar ve medya gibi alanlar ve bunların mahiyetleri üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. Yazarların üzerine eğildikleri bir diğer konu ise, ilgili ülkelerdeki dil ve kültürle alâkalı sivil toplum örgütlerinin tespit edilmesi ve bunların dil ve kültür meselelerine bakışlarının ortaya konulmasıdır. Yazarlar mümkün mertebe dil politikalarını etkileme gücüne sahip bölge aydınları, STK yetkilileri veya resmi görevlilerle görüşmeler yapmışlardır. Ayrıca Türkiye’nin dil meselesine bakışı ve Türkçenin söz konusu ülkelerde eğitim dili haline gelme çabalarına vermiş olduğu destek üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede Türkiye’nin Arnavutluk, Bosna-Hersek, Karadağ, Kosova ve Moldova gibi ülkelerde Türkiye Türkçesinin öğretilmesi amacıyla Yunus Emre Enstitüleri vasıtasıyla yürütmüş olduğu faaliyetler üzerinde durulmaktadır. Bu derlemede yer alan ülkeler seçilirken üç temel sınıflandırma esas alınmıştır. Birincisi Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Makedonya, Kosova ve Moldova gibi Türklerin resmen azınlık statüsünde yaşadıkları ülkelerdir. İkinci olarak Türklerin azınlık statüsüne sahip olmadıkları Sırbistan ve Karadağ gibi ülkelere yer verilirken üçüncü kategoriye ise Bosna-Hersek ve Arnavutluk gibi herhangi bir Türkün yaşamadığı ancak geleneksel olarak Türkçeye büyük ilgi duyan ülkeler dâhil edilmiştir. Diğer bir ifadeyle bu derlemede ele alınan Makedonya, Karadağ, Sırbistan, Doç. Dr. Fahri TÜRK IX Kosova ve Bosna-Hersek gibi ülkeler eski Yugoslavya cumhuriyetleri, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya ve Moldova ise Türkiye’nin komşularıdır. Bu derlemede yer alan "Bosna-Hersek’te Türkçe”, "Yunanistan’da (Batı Trakya) Türk Azınlığı ve Türkçe” ve "Romanya Türkleri ve Türkçe” başlıklı bölümler daha önce editörlüğünü Fahri Türk’ün yapmış olduğu "Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisinde” yayınlanmıştır. Elinizde tutmuş olduğunuz bu kitap uzun ve yorucu bir çalışmanın ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Kitabın hazırlanma sürecinde Karadağ, Makedonya ve Moldova bölümlerini yazacak kimselerin sonradan katkı yapmaktan vazgeçmeleri veya derlemenin gereklerini yerine getir(e) memeleri söz konusu çalışmanın yayınlanmasının ötelenmesine neden olmuştur. Bu durumun ortaya çıkmasında Balkan ülkelerinde yaşayan bilim insanlarının ve yazarlarının gayri bilimsel ve bilimin ciddiyetine yakışmayan tutumları etkili olmuştur. Bundan dolayı çalışmanın asıl yükünü derlemenin editörü üstlenmek durumunda kalmıştır. İşte bu yüzden editör iki bölümü kendisi yazmış, üç bölümde de birinci yazarlık yapmıştır. Ancak bu derlemeye katılan yazarların birçoğunun bölge bilim insanlarından oluşması, diğer araştırmacıların ise alanla sıkı temas halinde olan genç bilim insanlarından meydana gelmesi bu çalışmaya ayrı bir değer katmaktadır. Son olarak teşekkür etmekle yükümlü olduğum kişileri anmam gerekmektedir. Öncelikle bu derlemeye katkıda bulunan meslektaşlarıma ve doktora öğrencilerime teşekkür ederim. Bu çalışmada yer alan "Moldova’da Yaşayan Gagavuzlar ve Gagavuz Türkçesi” bölümünün ortaya çıkmasına yaptıkları yazın taramasıyla katkı sağlamış olan doktora öğrencim Tural Bahadır’a ve lisans öğrencim Marina Nistiriuc’e teşekkürü bir borç bilirim. Teşekkür borçlu olduğum kişiler arasında "Kosova’da Türk Azınlığı ve Türkçe” bölümüne Kosova’dan bazı kaynaklar temin etmek suretiyle katkıda bulunan sevgili öğrencim Ujana Emra bulunmaktadır. Bunlara ilâveten Makedonya bölümünü yazarken yapmış olduğu yazın taramasıyla yükümü hafifletmiş olan lisans öğrencim Furkan Purde’ye sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Son olarak Makedonya bölümünü yazarken zaman zaman görüş alış-verişinde bulunduğum meslektaşım ve Abdi Bayraktar Sanat ve Kültür Derneği Başkanı Cuneis Nureski Bey’e teşekBALKANLAR’DA YAŞAYAN TÜRK AZINLIKLARI VE TÜRKÇEYE YÖNELIK DIL POLITIKALARI X kür etmekle yükümlüyüm. Ayrıca bu çalışmanın yayınlanmasını sağlayan Astana Yayınları Koordinatörü Adalet Hanım ve onun şahsında ekibine sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak bu kitabın hazırlanması aşamasında beni destekleyen ve her zaman arkamda duran sevgili eşim Hüsna’ya teşekkürü bir borç bilirim. Bilim dünyasına hayırlı olması dileğiyle Doç. Dr. Fahri Türk Edirne, Nisan 2016